Korrika, teknologia berriak eta Karrikadantza

Udaberria heltzearekin batera 1919an sortutako Euskaltzaindiari omenaldia eginen dion Korrikaren 17. edizioa iritsiko da Iruñera eta euskararen lekukoak gure hiriko kale bazterrak zeharkatuko ditu gure hizkuntzaren aldarria bazter guztietara hedatuz. Maitatu, ikasi, ari…Euskalakari!!!

Eta lasterka aritu ondoren, solaserako gonbitea luzatuko dizuegu berriro Karrisolasa ekimenaren bigarren saioarekin. Martxoan izan genuen hitzorduan bertaratutako lagun koadrilan giro atsegina eta eztabaida bizia sortu zen. Oraingoan ere halaxe izatea nahiko genuke eta apirilaren 13rako prestatu dugun saioan “Euskaldunak eta teknologia berriak” gaia jorratzeko asmoa dugu, Argia/argia.com aldizkarian argitaratutako Lander Arbelaitzen “Euskal komunitatea Interneten indartzeko zenbait irizpide” artikulua abiapuntutzat hartuta. Hurbildu nahi duzuenok, jarri gurekin harremanetan bulegoa@karrikiri.org helbidera mezua igorriz edo gure telefonora deituz.Webgunean aurkituko duzue Arbelaitzen artikulua. Solasa, esan bezala, apirilaren 13an eginen dugu 19:00etan Karrikiri euskal dendan (Xabier jaitsiera 4).

Eta teknologia berriez ari garelarik, jakizue Twitter sarea euskaratu dezaten martxan jarritako kanpainan –Lander Arbelaitzek berak sustatutakoa- gure atxikimendua eman dugula eta argitaratzen ditugun mezu guztietan #twittereuskaraz gakoa sartzea erabaki dugula gizarte sare hori euskaraz egotea lortu bitartean. Katalanek lortu dute jada, laster gu ere!!!

Eta ahantzi gabe, Karrikadantza izeneko ekimenaren berri eman nahi dizuegu; hilero, hirugarren larunbatean, elkarrekin dantzatzeko Zaldiko Maldikok, Karrikirik eta Nafarroako Euskal Dantzarien Biltzarrak antolatutako egitasmoa. Lehenengo hitzordua apirilaren 16an izanen da, beraz dantzatzea gustuko baduzue, hurbildu Mercaderes karrikara arratsaldeko 18:30ean. Animatu!!!

Goreti Etxepare. Topagunea (3blai)

Haurren hizkuntza ohituretan euskara txertatzea eta gure hizkuntzarekin ongi pasatzea da Topaguneak bultzatzen duen 3blai egitasmoaren xede nagusia. Nafarroako zenbait herritan martxan dagoen egitasmoa Iruñeko alde zaharrean abiatu da berriki. Goreti Etxepare da egitasmo honen koordinatzailea eta hark azaldu dizkigu bere ezaugarriak.

Zer da eta zertan datza 3blai egitasmoa?
3blai gaztetxoen hizkuntza ohituretan euskara txertatzeko esku-hartze bat da, aisialdian kokatzen duguna. Programa honen bitartez bilatzen duguna da gaztetxoek euskaraz ongi pasatzea eta, honela, beraien oroitzapenetan euskara gozamenarekin eta ongi pasatzearekin lotzea nahi dugu, beraien erabileran eta ohituretan eragin ona izan dezakeela sinetsita. Programa larunbat arratsaldeetan gauzatzen da, 16:30etik 18:30era, eta noizean behin asteburuko kanpaldiak edo egun osoko irteerak ere egiten ditugu.

Nori zuzenduta dago?
Gaztetxoak hiru taldeetan banatzen dira adinaren arabera. Taldeak hauek dira: Larunblai: Lehen Hezkuntzako 4 eta 5. mailako haurrentzako egitasmoa. Jauzi: Lehen Hezkuntzako 5 eta 6. mailako haurrentzako egitasmoa. Iseka: DBHko gazteentzako egitasmoa. Nahiz eta printzipioz herri guztietan hiru talde hauek eraikitzea den gure nahia, udal bakoitzaren nahien eta baliabideen arabera proiektu batetik edo bestetik hasten gara. Malgutasunez ere herri bakoitzaren beharrak aztertu ondoren, aldaketak jasan ditzake; hala nola, Lehen Hezkuntzako 2. mailakoak barneratu edo taldeen arteko ezberdintasun mugak aldatu. Hala ere, printzipioz goian aipatutako egitura da proposatzen duguna, uste dugulako adinaren arabera aisialdia ezberdina dela eta horretara egokitu behar garela.

Zeintzuk dira Topaguneak bultzatzen duen proiektu honen xedeak?
Topagunearen proiektuetan betiko jomugak egoten dira: erabilera areagotu eta sentsibilizazioa landu. 3blairen kasuan, haur eta gazteen oroitzapenak euskararekin lotuaz eta hau aisialdian eginik gauza politekin elkarlotuz lortu nahi ditugu helburu horiek. Izan ere, eskola testuingurutik kanpo askotan euskara erabiltzeko aukerak ez dituzte gaztetxo askok. Beraz, hori ahalbidetzen dien gune bat da 3blai egitasmoa. Horretaz gain, kontuan hartu behar da haur eta gaztetxoek beraien denboraren %14 baino ez dutela klaseetan ematen, eta bertan jasotzaile papera bete ohi dute; hau da, ehuneko horren denbora luze batean ez dira beraiek hitz egiten dutenak. Beraz, uste dugu haien hizkuntza ohiturak aldatzeko beharrezkoa dela testuinguru informaletan ere euskaraz bizitzeko aukera izatea, eta horretara zuzendurik doa gure proiektua. Noski, euskaraz gain, beste balore zenbait ere lantzen ditugu zeharka 3blain; hala nola, berdintasuna, naturarekiko errespetua, sorkuntza e.a.

Nafarroako zenbait herritan eta berriki Iruñeko alde zaharrean abian jarri da ekimen hau. Zer nolako harrera izan du? Zer espero duzue Iruñeko alde zaharrean?
Atarrabian, Uharten, Arangurenen, Berriozarren, Burlatan eta Iruñeko Alde Zaharrean martxan dago 3blai. Harrera ona izan du orokorrean, 100 bat gaztetxo dabiltza herrietan eta gainera gazte ugari bildu dira hezitzaile izateko. Horrek asko laguntzen du, izan ere oso garrantzitsua baita hezitzailearen eginkizuna gurean. Alde Zaharrari dagokionez, aurtengo proiektu berriena dugu eta oraindik forma hartzen ari da. Momentuz gutxi batzuek eman dute izena, baina oraindik badago matrikulatzeko aukera. Hemendik gutxira kanpaldia eginen dute Atarrabiako Larunblai taldearekin batera Irañetara, eta hori taldea egonkortzeko eta lagun berriak erakartzeko aukera paregabea dela deritzogu. Bestalde, datorren ikasturteari begira, udal ugarik erakutsi dute interesa. Ikusiko dugu zertan gauzatzen den.

Parte hartu nahi izanez gero, zer egin eta nora jo behar da?
Parte hartu edo informazioa nahi duenak bulegora idatzi edo deitzea besterik ez du: 948 33 08 68 zenbakira edo 3blai@topagunea.org helbidera mezua igorriz.

Pili Yoldi. Kazetaria
Burutik

Asmakizun batekin hasiko naiz. Zerk lotu ditzake lau kontzeptu hauek: Nafarroa, burua, erresuma eta erretiroa? Burujabetasunaren kontuaz pentsatu baduzue, oker zaudete. Hori baino arinagoa den istoriotxo batekin natorkizue: Olentzero etorri baino lehenagoko istorio bitxi batek lotu dizkit gauza horiek guztiak nire buruan. Pasa den abenduan, Nafarroako Henrike IV.a erregeren burua aurkitu zuten, urteetan galduta egon eta gero. Ez zen nolanahiko aurkikuntza izan: erregea 1610ean hil zuten Parisen labankadaz, bertako San Denisen basilikan lurperatu eta, harrez geroztik, baltsamatutako buru-hezurra bueltaka ibili da. Frantziako iraultzaren garaian, XVIII. mendean, iraultzaileek monarkiaren kontrako mendekua hartu zuten eta besoak eta burua moztu zizkioten gorpuari. Gorpuzkinak han-hemenka agertuz joan ziren, baina burua ez. 1919. urtean, baina, antikuario batek salgai jarri zuen, enkante batean. Erosleak sekretupean izan zuen altxorra eta bildumazale jubilatu baten armairuan agertu zen orain dela bi urte. Proba eta xehetasun guztien arabera, Frantziako Henri III.arena (Nafarroako Enrike IV.a) dela baieztatu dute adituek, zalantzarik gabe. Hemendik gutxira, buruaren ehorzketari buruzko berria ikusiko dugu albistegietan.

Burutazioak
Urrutiko errege ezezaguna zela iruditu arren, uste baino gehiago dakigu Henri III.az. Adibidez, hain famatua den “Parisek meza bat balio du” esaldia berak esan zuela hugonote izatetik erlijio katolikora pasatzean, 1574an Frantziako koroa jantzi ahal izateko. Bestalde, bere ama ere oso ondo ezagutzen dugu Nafarroako euskaldunok: Joana III.a Albretekoa, gure hizkuntzaren defendatzaile sutsua, 1560. urtearen inguruan Joanes Leizarragari Testamentu Berria euskaratzeko agindu ziona. Kronikek eta nobelek dioten bezala –Pello Guerraren Jaque mate al Rey de Navarra, adibidez–, Pirinio aldeko jendeak maite zituen erregea izan omen zen. Eta gainera, berak esan omen zuen honako hau: “laborari guztiek oilasko bat izan behar dute igandero lapikoan”. Ez dakit zer egin zuen gaizki Nafarroako eta Frantziako erregeak horrela bukatzeko, baina, nonbait, ez zen etxe guztietara oilaskoaren asuntoa ailegatu, eta jende askok –aurretik, erregea hiltzen hogei aldiz saiatu omen ziren– garai nahasi haietan gorroto zuen.

Buruko minak
Egungo garaietara ekarrita, gertakizunaren atzean gaurko gizartearen buruko min berberak daudela iruditzen zait: boterearen borrokak eta miseriak, buruzagientzako faboreak eta tratuak, erlijioaren eta fanatismoaren eragina, herritarren lapikoak betetzeko premia… Gaur egungo jubilatuek bildumetarako duten zaletasunaz hitz egiteko, psiko-ikerketa burutsuagoren bat beharko dugu, zigiluez edo txanponez haratago. Baina aitortuko dizuet gaur egun arduradunen buruak zentzu figuratuan baizik ez direla eskatzen pentsatzeak neure burua lasaitzen duela: argi dago gure munduak burutik eginda jarraitzen duela, baina behintzat zerbait aurreratu dugula deritzot. Edo ez?

Bildu Karrisolasera!!

Otsoen hilean sartuta gara eta urte berriak bere lehenengo urratsak eman ditu jada. Egia aitortzeko, Karrikirin ez dugu sobera ongi amaitu 2010, izan ere Twitterreko (@Karrikiri) gure kontuaren bidez aditzera eman genuen moduan, Olentzerok ikatza garaiz ekarri zigun gure dendako saltokiko aurrealdea aurretik eraman zuen kamioi batekin. Hori ikara!! Jone eta Belen gure dendariek burrunba izugarria entzun eta zur eta lur gelditu ziren denda atarira atera zirenean. Atearen gainaldea zatitan puskatuta ikusi zuten lurrean. Oraindik ere horrela darrai, baina laster eginen omen diote lifting-a dendaren aurpegiari. Ea bada!!
Baina, zorionez, 2011. urtearen hasiera bestelakoa izan da eta eskerrak eman behar dizkizuegu gure dendatik pasa zareten lagun guztiei. Izan ere, langileon ekonomia kinka larrian dagoen sasoi honetan, gurera hurreratu zaretenoi esker salmentei nola edo hala eustea lortu baitugu eta, beraz, gure elkarteak bideratzen dituen egitasmoetarako sosa biltzea lortu dugu. Eskerrik asko bada eta jarraitu gurera hurbiltzen!!

Eta martxa hori kontuan izanda, laster abian jarriko dugun egitasmo berri bat aurkeztu nahiko genizueke jarraian; euskal kulturari dagozkion gaiak jorratzeko foroa, alegia. Martxoan emanen diogu hasiera eta gure asmoa lagun giroan biltzea da gure kulturarekin zerikusia duten hainbat gai, artikulu, ekarpen eta bestelakoak elkarrekin aztertu eta eztabaidatzeko. Bixente Serrano Izkoren laguntzaz antolatuko dugun solasteko foro informal hau hilero egiteko asmoa dugu, parte hartuko duten lagunei aldez aurretik informazioa helaraziz. Gure lehenengo hitzordua martxoaren 16an, asteazkenarekin, izanen da Karrikiri elkartean eta arratsaldeko 19:00etan. Gure web orrian eskuragai izanen den Jakin aldizkariaren 180. alean argitaratutako Lionel Joly-ren artikuluan oinarrituko da. Parte hartu nahi?

Ahaztu baino lehen, dendan erosten duten gure bazkideen artean hilero egiten dugun zozketan Inma Errea (60 euroko txartela) eta Ricardo Urrizola (produktu sorta) izan dira sarituak. Zorte on hurrengo aldian!!

Gotzon Carcar. Coaching aditua

Gotzon Carcar Coaching aditua da, azken urteotan jendartean geroz eta gehiago ezagutzen joan den teknika. Udako Euskal Unibertsitateko irakasle laguntzailea da eta aspalditik dabil ikastaroak han eta hemen eskaintzen enpresa, talde, euskara elkarte eta bestelakoen artean. Otsailean UEUren bidez ikastaroa eskainiko du Iruñean eta gu harekin solastu gara bere lana ezagutzeko asmoz.

Zer da hitz gutxitan Coaching-a eta zertarako balio du?
Coachinga bi pertsonaren (bezeroa eta coacha) arteko entrenamendu pertsonalizatu eta isilpekoa sortzeko artea da -egile askorentzat bizitzeko erabateko filosofia eta beste batzuentzat, ordea, aldaketa prozesu batean aplika daitekeen teknika edo lanabes bat-. Bertan coachak, “ahalik eta galderarik onenaren” bidez, bezeroari lagunduko dio amesten dituen helburu eta xedeak lortzen. Coaching prozesuak bezeroak bere bizitzan erdietsi duenaren eta oraindik ez duena baina lortu nahi edo behar duenaren arteko espazioa betetzen du eta esanahia eta forma ematen dizkio.

Enpresa munduan aritzen zara, baina euskal elkarteekin ere lan egiten duzu, Karrikiri bera horien artean. Zer moduz aplikatzen dira Coaching-eko teknikak euskalgintzan? Zer harrera izaten ari dira?
Berriki agertua, Coaching Sistémico delakoa da. Kasu honetan bezeroa talde bat da. Prozesu berbera egiten da, taldeak dituen helburuak lortzeko eraginkorra oso. Nire eskarmentua ikusiz oso harrera polita izaten ari da, hizkuntza guztietan, erdaraz zein euskaraz, mota guztietako taldeetan: enpresa, bikote, familia, edozein erakunderi zuzendua.

Otsaila partean ikastaro berezia eskainiko duzu Udako Euskal Unibertsitateak antolatzen dituen kurtsoen baitan eta komunikazioa jorratuko duzu.
Bai, pertsonen arteko komunikazio prozesu ikaragarri eta aparteko hori lantzen da nire ikastaro horietan eta bertan ikasleak bere komunikazio eredu pertsonala lantzen du. Nork bere buruarekin oso aldaketa pertsonala polita eta nabaria lortzen du, oso baliagarria bere harreman guztietarako. Irakaskuntzan (irakasleak eta ikasleak), esaterako, aproposa da oso gaiak, txostenak edo produktuak aurkezteko, hitzaldiak emateko, lan taldeak zuzentzeko edo bideratzeko edota haiekin harremanak izateko (negozioak, enpresak, salmentak, osasuna, ideiak igortzea –prentsa, irratia, tb, politika, sindikatuetan, e.a.-) aisialdia, familiako harremanak, bikotekoak, adiskideak, e.a. 

Egun teknologia berriak eta baliabide teknikoak berebiziko garrantzia eta indarra bereganatu dituztenean, badirudi komunikatzeko gaitasuna edo galdu dugula eta, zenbaitetan, mezuari berari garrantzi gutxi ematen zaiola. Zer deritzozu?
Ei!, zer nolako galdera! Gaia oso luzea izan daiteke, baina saiatuko naiz laburbiltzen:

Begira, “mezua” esaten duzunean, hitzaz edo edukiaz ari zara, ezta? Ba bai, garrantzi handiegia ematen zaio “mezuari”, edukiari. Baina kontuz, egitan, gure edozein mezu batek baditu %100 osatzen dituzten hiru alderdi: gorputza, ahotsa eta edukia. Eta bai, gakoa ez da zein den garrantzitsuena, baizik eta zeinek harrapatzen duen gehien entzulearen arreta kontzientea. Oso zabaldua da arreta “gehiegi” ematen zaiola edukiari, gorputzak eta ahotsaren nolakotasunek adierazten duten guztia baztertuz, oso ondorio larriak ekarriz.

Komunikatzeko dugun gaitasuna jaio geroztik gure baitan dago, eta ez da galtzen (osasun arazoak ez badira kausa). Gertatzen dena da, pertsona askok komunikazio ereduaren kalitate baxua izanez, teknologia berria eta baliabide tekniko horien “atzean” ezkutatu egiten dutela, dependentzia handiegia hartuz, agian, ez dakitelako eredu horren kalitatea –beraz nork bere burua-  aldatu eta hobetu –gutxi ala asko- dezaketela. Egiten duguna ezinezkoa da hobetzea aurretik ez badugu onartzen hobetu daitekeela; eta jakina, oztopo hori gainditzen badugu, mugarik gabeko hobekuntza prozesu eder batean sar gaitezkeela.

Reyes Ilintxeta. Euskalerria Irratiko kazetaria
Ene alaba hizkuntza

Euskara ez dut ama hizkuntza, baina bai, aldiz, alaba hizkuntza. Etxean ez nuen ikasteko aukerarik izan. Gure familian, amaren partez, joan den mendearen hasieran gertatu zen euskararekiko mozketa. Ebaki sakona eta mingarria, imajinatzen dut, gure amaborzia eta aitaborzia zaraitzuar eta haien belaunaldikoentzat.

Hizkuntza etxean jaso ez, baina bai bere urrina, bere doinua eta bere xarma, herriko etxe, toki eta pertsonen izen edo ele solte zenbaiten bidez.  Bat, bida, hirur… “Aiardina, moxkordina, kontan dela kontan” joko ttikia…

Gogoratzen dut ere bai, haurra nintzela, Iruñeko Udal Aurrezki Kutxak ateratako kromo albuma eman zidatela. Etxeko gauzak, lanabesak eta halakoak ageri ziren marraztuta eta aldamenean haien izenak eta azalpentxo batzuk, denak elebiz. Miguel Javier Urmenetaren ideia, seguruena.  Letra berdez idatzitako euskarazko testu kriptiko horiek behin eta berriz irakurtzen nituen deus ulertu gabe.

Iman batek erakarrita bezala,  hemezortzi urterekin auzoko euskaltegian eman nuen izena.
Nik euskara hautatu nuen niretzako eta baita nire familiarentzako ere. Ene bi alabekin euskaraz aritzen naiz. Ezin dut gure harremana bestela imajinatu. Haiekin partekatzeko hamaika kantu, joko eta esamolde ikasten ditut eten gabe.
Gurasotzean, nolabait, norberaren haurtzaroa berreskuratzen dela uste dut. Eta hori, berez ederra izanik ere, nire kasuan ederragoa dela sentitzen dut izan ez nuen haurtzaro euskalduna orain eskuratzen ari naizelako.

Nun hago? Zer larretan…

Durangoko 45. azokaren ateak ireki zituen egun berean jaso genuen Xabier Lete musikari eta poeta handiaren heriotzaren berri. Euskal kantagintzako doinu eta olerki ederrenetarikoak egin zituen sortzailea hobeki ezagutzeko asmoz, Karrikako ale honetan Pello Elzaburu, Pamiela argitaletxeko arduradunari elkarrizketa egitea otu zaigu. Izan ere, idazle oiartzuarraren azken poesia liburua argitaratzearen karietara, Xabier Lete gertutik ezagutzeko parada izan zuten Pamielako kideek eta haren etorkizuneko proiektuez, bere izaeraz eta euskal kulturari eginiko ekarpen handiaz hitz egin digute. Agur t’erdi Xabier! Durangoko azokan Xabier Leteri buruz asko solastu, entzun eta ikasteko aukera izan genuen eta baita beste hainbat euskal sortzaileren lanak ezagutzeko parada ere. Horietako asko gure Xabier karrikako saltokian eskuragarri dituzue orduz geroztik eta, gainera, aurreko alean horietako zenbait lagunen bisiten berri eman bagenizuen, oraingo honetan ere berri onak dakarzkizuegu, izan ere laster batean gurekin izanen ditugu Asisko Urmeneta, Koldo Izagirre eta Haladzipo Barakaldoko musika eskolako kideak. Oraindik ez dugu datarik zehaztu, baina Urmeneta “Okatxu” komikia aurkeztera helduko zaigu, Koldo Izagirrek “Autopsiarako frogak” liburuaren berri emanen digu eta Barakaldoko Haldzipo musika eskolakoak irakasleei zuzendutako musika tresnen hastapenei buruzko hitzalditxoa ematera hurbilduko dira. Zehaztuko ditugu datak eta orduak eta webgunearen (www.karrikiri.org ) edo Twitterren bidez (@Karrikiri) emanen dizuegu aditzera. Eta ahaztu baino lehen, barka aurreko Karrikan musika atalean izandako nahasmenarengatik. Oharkabean diskoen azalek eta testuek ez zuten bat egin, beraz barka irakurle maiteak. Eta urte berri on guztiei!!!!!

(Ez Dok Amairu taldeko zenbait kide, Atahualpa Yupanqui kantariarekin (ezkerretik hirugarrena). Besteak beste, Joxean Artze (ezkerretik bigarrena), Benito Lertxundi (laugarrena), Mikel Laboa (seigarrena), Jose Angel Irigarai (zazpigarrena), Xabier Lete (makurtuta, ezkerretik lehenengoa) eta Lourdes Iriondo ageri dira. Argazki hau Wikimedia Commonsekoa da.)

Pello Elzaburu. Pamiela

Abenduaren hasieran, Durangoko azokak bere ateak ireki berri zituela jaso genuen Xabier Leteren heriotzaren berri. 60. hamarkadan “Ez dok Amairu” musika mugimendu erreferentearen sortzaileetariko bat izan zena. Bakarka abesteari ekin zion beranduago, baina batik bat poetatzat zuen bere burua. Iruñeko Pamiela argitaletxeak “Egunsentiaren esku izoztuak” bere azkeneko poesia liburua argitaratu eta Lete gertutik ezagutzeko aukera izan zuten. Pello Elzaburu Pamielaren arduradunarekin solasean aritu gara Xabier Lete pixka bat gehiago ezagutzeko asmoz.

Asko hitz egin da azken asteotan Xabier Leteri buruz. Zein da zure irudikoz Letek euskal kulturari egin dion ekarpena? Bistan da literaturan erreferentzia bat zela. XX. mendean eta bereziki azkeneko 40 urteko euskal berpizkundea Xabier Lete bezalako pertsonek eragin zuten. Ez dok Amairurekin eginiko ekarpena izugarria izan zen eta, oro har hartuta, euskal kulturari beste ikuspegi bat eman zion. Musikan eta literaturan erreferentzia bat izan da. Horretaz gain, Letek gure hizkuntza ere aldatu zuela esan daiteke. Izan ere, guztion memorian diren hainbat esamolde eta esaldi berak sortuak dira (Non hago? Zer larretan?…). Aurrekoan, esaterako, Andu Lertxundik Berrian idazten duen zutabe osoa Xabier Leteren abestietako esaldiekin osatu zuen. Horietako hainbat gugan txertatuta daude eta hori ere, zalantzarik gabe, Leteren ekarpena da. Eta bada bere beste alderdi ezezagun eta interesgarri bat, Lete pentsalaria. Egia esan, oso elkarrizketa gutxi eskaintzen zituen, baina ez ezer esateko ez zuelako, baizik eta oso zorrotza zelako. Eman zituen gutxi horietan sumatzen da zuen pertsonalitate ikaragarria, sakona… Berak badu koaderno andana, dietario modukoak, non bere pentsamendua islatu zuen; erreflexioak eta iruzkinak. Eta azken urte edo hilabeteetan haren borondatea zen “hortik probetxagarria zena” argitaratzea. Bera bizirik zegoela ezin izan genuen hori egin, baina pentsatzen dut guk geuk edo beste norbaitek eginen duela.

Zeruko Argia aldizkarian kolaboratu ondoren, “Ez dok Amairu” euskal kantagintza berriko sortzaile eta partaidea izan zen M. Laboa, B. Lertxundi, Lourdes Iriondo, Joxean Artze, J.A. Irigarairekin batera. Zer eman zion Letek euskal kantagintzari?
Egun badira Leteren hainbat abesti ia ia herri ereserkiak bihurtu direnak. Askotan esaten da poeta edo musikari baten konsagrazioa, haren doinuak herriak bere gain hartzen dituenean gertatzen dela. Eta horixe da Xabier Leterekin gertatu dena eta horren adibide nagusia da “Xalbadorren heriotza” abestia; Euskal Herri osoan eta bereziki Iparraldean izugarri maitatua dena. Kontuan hartuz, gainera, Ez Dok Amairu zer garaitan sortu zen, modernitatea eta tradizioaren arteko lotura maisuki uztartzen jakin zutela iruditzen zait. Kantariaz gain, edo batik bat, poeta izan zen Lete, inguruko aditu eta lagunen hitzetan “jario poetiko eta sentsibilitate handikoa, erreferentziala, komunikatzaile fina…”.

Nola definituko zenuke?
Bere poesia bizitzaren esperientziaren poesia da eta bere bizitza ez zen batere samurra izan. Benetako poesia da eta oso sakona. Kantuak oso borobilak eta hizkuntza ulerterrazean egiten zituen, baina poesia, berriz, ez da erreza ulertzeko eta horregatik onena da haren ahotsean entzutea. Hori kontuan hartuz, Pamielan haren 4 emanalditan grabatutako olerkiekin eginiko CD bat atera genuen. Bere ahotsean, gainera, poesiak beste maila bat lortzen du. Itxuraz edo serioa eta tristea zirudien arren, gertukoen hitzetan, aldiz, alaia, ironikoa, berritsua, gozoa…

Harekin izaniko hartuemanaz zer nabarmenduko zenuke?
Apuru piska bat ematen dit honetaz aritzea, baina egia da bere ezaugarrietako bat umorea zela. Bazuen Oiartzun aldeko baserritarren umore hori, ironia… Gutxitan egin dut horrenbeste parra berarekin bezala. Behin baino gehiagotan esan nion zergatik ez zuen bere lanetan gehiagotan agertzen…Bere kantaren batean bada, baina…Oso pertsona hurbila zen, maitakorra, gozoa… Gu oso hunkituta gaude harekin elkartzen ginenean beti zituelako proiektuak buruan jira biraka. Durangoko azokan bere heriotzak atsekabe handia sortu zuen eta asko izan ziren haren inguruan aritu zirenak. Bere liburua segituan akitu zen.

Berrargitalpenik egiteko asmorik? Argitaratu gabeko lanik?
Beno badira hainbat kontu. Lehenik eta behin “Egunsentiaren esku izoztuak” bere azken liburuaren 4. argitalpena prestatzen ari gara jada, Europako mendebaldean poesian oso ezohikoa dena. Bestalde, Irulegi irratian emandako elkarrizketa batean (oso elkarrizketa gomendagarria) erbestea gaitzat hartuta 2010eko bukaerarako poesia liburua prestatzen ari zela komentatu zuen, beraz baliteke hori prest izatea. Bazuen asmoa bere azken liburuaren gaztelaniazko itzulpena egiteko bi arrazoirengatik; hainbat poeta espainiar miresten zituelako, Machado bereziki, eta zor bat sentitzen zuelako Espainia aldean berak maite zuen hainbat jenderekiko. Horrekin batera, bere testamentu liburuak, dietarioak…horiek aztertu eta zer argitaratu eta zer ez erabaki nahi zuen. Eta azkenik, musikan ere zerbait egiteko asmoa zuen eta ziurrenik abesti batzuk eginak utzi dituela. Dena den, honetaz hitz egiten zuenean eszeptizismo gehiagorekin aritzen zen, horretarako indar gehiago behar zelako haren irudikoz. Eta bada harribitxi bat, hor gelditu dena; Errenterian Joxean Goikoetxea akordiolariarekin eman zuen bere azkeneko kontzertuan grabatutako 4 edo 6 abesti berri eta argitaragabeak

Azken urteetan euskal kulturaren hainbat “Totem” hil dira eta nolabaiteko umezurtz sentsazioa gelditu zaigu. Horien ordezkaririk ba al dago?
Nik uste dut sentsazio hori belaunaldi kontua dela. Ziur naiz ni umezurtzago sentitzen naizela nire semea baino. Batzuek esanen dute agian trasmisio kontua dela eta igoal pentsatzen dute gazteek ez dutela Lete ezagutzen, baina nik uste dut euren erara badakitela nor den. Nortzuk diren gaur egungo Lete, Laboa, Lekuona…? Bada, hori perspektiba historikoarekin ikusi beharko da. 70. hamarkadan Lete, Laboa eta horien kantaldietara joan eta zirrara sentitzen genuenean ez genekien nortzuk ziren. Orain, 30 urte pasa ondoren, ohartzen gara zeinek utzi duen arrastoa eta zeinek ez. “Jaioko dira berriak, gu gara Euskal Herria” Xenpelarren bertsoa betetzen ari dela ziur naiz, zalantzarik gabe.

Urtu
Xabier Letona. Argia aldizkaria

Duela 14 urte Arrasatetik Iruñera etorri nintzenean, Gazteluko Ingurubideko atiko txiki batean topatu nuen aterpea. Nafarroa mitifikatuarekin baino, egiazko Nafarroarekin egin nuen topo berehala. Igogailuan bikotearekin euskaraz jardutean, begiratzen gintuztela sumatzen nuen. Salbuespenak ere baziren, baina nekez entzun nezakeen euskaraz han. Inguruak begiratu egiten zion euskarari, eta zenbaitetan mesfidantzaz gainera. Agian ez zen guztiz horrela, baina nik hala sentitzen nuen. Urtebeteren buruan, goiz batean, autoaren kristalean papertxoa itsatsita topatu nuen: “A tu casa vasco”. Ez nekien ingurukoren batek euskaraz entzun eta horrexegatik jarri ote zidan edo, besterik gabe, SS matrikula neramalako. Ez dut behin ere jakingo, baina inpresioa egin zidan. Arrasaten edo Bilbon ez bezala –hemen ere luzez bizi izan bainintzen–, identitate lehia oso bestelakoa zen hemen. Tori, hori ere oztopo. Hiru urte ondoren Alde Zaharrera bizitzera abiatu ginenean, egoera asko aldatu zen. Euskarak bazuen bere tokia, zenbait gunetan nahiko normaltasunez eta beste zenbaitetan ezer baino gehiago irribarre konplizea sortuz. Aldaketa handiena, ordea, umeak munduratzean heldu zen. San Francisco-ko D ereduan ekin zion alabak eta euskararen harreman sarea –ordura arte ere txikia ez zena– handitu egin zen gure bizitzan. Zenbaitetan, plazako kulunka artean euskara nagusi gainera. Bai, bizirik gaude, zer demontre! Ohitu naiz, euskaldunak lasai bizi baikara Alde Zaharrean. Minoria txikia gara, baina euskaltzaletasunak babesten gaitu. Goitik beherako ezikusiari eta eraso multzoari hobeto eusten zaio horrela. Bai, neuk ere ikusten dut botila erdi betearen diskurtsoak dioena: inoiz ez gara hainbeste izan, irakaskuntzan, kalean, literaturan, hedabideetan… Aurrera goaz. Baina urtzen ari gara. Hori da bizitza garai honetan datorkidan usaia, gizartean urtzen ari garela, urtzen ari dela euskara gure erdaretan. Alaben (7 eta 9 urte) hitz jarioan ernaldutako sentipena da. Euskaratik erdararako bidaian, honek duen indarra ikustean, kalean, eskolan, telebistan… Lehendik ere ez baneki bezala, baina, ai, mehatxua etxean sumatzean… Eta gogorrena izan daitekeena, euskaltzaletasunean urtzen agian. Inguruan ditudan guraso erdaldun euskaltzale askoren egoerak eta jarrerak zorrozten didaten inpresioa da. Funtsean, eta borondate onenarekin, uste dutelako ikastea nahikoa dela, gero erabiltzearena erraz etorriko dela. Haiek sakonean hala bizi dutela uste dut. Eta guk dagoeneko ikusia dugu errazena dela ikastea, eta zailena erabiltzea, euskaraz ere bizitzea. Euskaraz eskolatuta ere, euskaldun diren haur eta gazte gehienak euskaraz nola biziko diren irudigaitza egiten zait sarri. Erreferentzia foko berezirik gabe, euskara nagusi den gune txiki, trinko eta erakargarririk gabe ezinezkoa izango dela iruditzen zait. Eta integrazioa? Bale bai. Eta gainera botila erdi betea da. Bale, hori ere bai. Baina orduan, nola saihestu urtzearena? Nola lortu gaztetatik trinkotzea? Nola eskuratu erreferentzialtasuna? Eta erantzun bakarra datorkit, bila jarraitu behar, asmatu arte. Horrek bizi nauelako, horrek bizi gaituelako.