Karrikiri klik batean 

Itxuraldatuta heldu ginen zuen etxeetara aurreko alean eta ziurrenik zuetako hainbatek parra gustura eginen zenutela Patxi Uharte komikilariak gure logotipo berriaren inguruan azaleko irudian izaniko ateraldiarekin, ezta? Tira, ba pozten gara, guk ere gozatu baikenuen haren umorearekin eta oraingoan beste berritasun bat dakarkizuegu martxoko zenbaki honetan. Izan ere, logotipoa eta esku artean duzuen Karrika aldizkariarekin batera, Software askean eginiko Karrikiri elkartearen webgune berria martxan jarri baitugu. Horrela bada, hemendik aitzina, klik bakar batean elkartearen inguruko informazio guztia saretik eskuratzeko parada izanen duzue (elkartearen historia eta xedeak, Karrikiri izenaren jatorria, bideratzen ditugun zerbitzuak eta jarduerak, Karrika aldizkariaren hemeroteka, Karrikiri denda, etab.) eta azken kultur ekitaldi eta berriez ohartzeko aukera izanen duzue web orrian gehitu ditugun bi atal berriri esker: Iruñerriko euskarazko ekitaldiak bilduko dituen kultur agenda eta berrien atal bat. Sarean ikusgai izanen duzuen agenda horretan Iruñerrian antolatzen diren ekitaldien inguruko informazioa jaso ahala sartuko dugu eta berrien atalean, aldiz, elkarteari dagozkion notiziez gain, interesgarriak iruditzen zaizkigun beste batzuk ere sartuko ditugu. Beraz, kultur eragile eta talde guztiei deialdia egiten diegu antolatzen dituzten euskarazko ekitaldi guztien berri eman diezaguten denon erakusgai jarri dezagun. 

Eta horrenbeste berritasun iragarri ondoren, horiek guztiak elkarrekin ospatzeko unea dela iritzi diogu eta horregatik martxoaren amaiera aldera eginen dugun festatxora etortzeko gonbitea luzatu nahi dizuegu. Zehazteke dago oraindik eguna, baina laster jakinaraziko dizuegu.

Virginia Cervera. Malaspulgas antzerki taldeko antzezlea

Nafarroako Antzerki Eskolaren oholtza gainean Bergerakeko Cyranoren penak eta pozak euskaraz entzungai eta ikusgai izanen ditugu heldu den martxoaren laugarrenean. Virginia Cerverak eta Sofia Diezek orain dela hamabortz urte osatu zuten Malaspulgas taldea eta euren estreinako antzezlanerako Tormeseko Lazarilloren pasadizoak oinarri hartu ondoren, arma eta letrak pareko neurrian maite zituen sudur luzearen kontuak moldatu dituzte orain, Axularen gure mintzairara goldatuz gainera. Taldeko kideetako Virginiarekin mintzatu gara Karrikan. Hurrenak berripaperaren taulara goratu ditugun galderak.

“Antzezlana euskaraz moldatzea guretzat hagitz aberasgarria izan da, are gehiago, euskara ez denean gure ama hizkuntza”

Lazarilloren joan etorriak lehendabiziko eta orain, Bergeraceko Cyrianorenak. Zergatik? 
Batean zein bertzean bi lan ikaragarriren aurrean gaude. Taldean bi an­tzezle gara, Sofia Diez eta ni neu, eta gurekin batera, Javier Perez Eguaras, zuzendaria. Hiruroi izugarri gustatzen zaigu Lazarilloren kontakizuna. Oso pertsonaia interesgarria da, gainera, antzezlan baten tentsioa iraunarazteko, bera eta bere arrimora dauden gainerako pertsonaiak. Egokitzapenaren emaitza oso ona izan da eta, hori horrela, Cyranori ekitea pentsatu genuen. Agian korapilo gehiago ditu Cyranok, baina antzerkigintzari dagokionez, oso istorio osoa da. 

Euskaraz agertuko duzue zuen lana. Izan ere, zenbai­tzuei, hainbat jaun txit agintari agurgarriri tarteko, gogoratu behar zaie físika aferak euskaraz erakusteko fisika jakin behar dela, hori dela koxka, Pedro Migel Etxenikek berak adierazi bezala, hizkuntza oro mezuaren bitartekari den heinean. 
Noski, zer erran nahi den, horixe da garrantzitsuena. Zein hizkuntzatan, zein moldetan, hori gero dator. Antzezlana euskaraz moldatzea guretzat hagitz aberasgarria izan da. Are gehiago, euskara ez delako gure ama hizkuntza. Gainera, Cyranoren kasuan, antzezlanaren erdia bertsoak dira, eta honek gauzak zaildu ditu. Zentzu honetan, bertsoak euskaratzeko Asis Arbideren laguntza mirestekoa izan da. Asisek bera eta bere ingurukoak hunkitzeko ahalmen handia du. Bertso bat itzultzea hizkuntzen arteko matematika ariketa baino zerbait gehiago ere badelako.

Eta zeintzuk dira antzezlanaren antzerki hizkuntzaren moldeak?
Antzerki hizkuntza zuzena darabilgu. Hauxe da gure giltza, antzezlanaren haria umeek zein helduek jarraitu ahal izateko.

Jatorrian euskaraz idatzita dagoen lanik antzerkirako prestatzea aurreikusi al duzue?
Egia errateko, etorkizun hurbilean ez. Gure hurrengo lana hasieratik bukaera bitartean guk geuk sortutakoa izanen da. Sormen lanaren hasieran gaude, baina ez du hizkuntzarik izanen, hitzen ezean gure keinuak ukanen dituelako soilik. Aurrerago, ordea, zergatik ez?

Rosa Ramos. Berriozarko Euskara Zerbitzuko teknikaria
Hobetzeko dauzkagun aukerez ohartu

Iruñerriko euskaldun guztiontzat ezaguna den egoera: lehenengo aldiz sartu denda edo bulego batean eta betiko zalantza, zer gertatuko da aurrean dudan dendari edo bulegariari euskaraz egiten badiot? Zantzuren bat suma tzen ez dugunean (hitzen bat euskaraz kartel edo errotulu batean, esaterako) edo hasierako kortesia-agurrek arrastorik ematen ez digutenean, betidanik deigarria iruditu zaidan ezerosotasuna sortzen da (estualdia deitzea gehiegi izanen litzateke?). Aurreko batean, hitzaldi batera joan nintzen eta bertan TELPen berri izan nuen: Taller de Espai Lingüístic Personal, Ferran Suay eta Gema Sangines psikologoek hizkuntza asertibitatea lantzeko garatutako metodologia. Orain hobeki ulertzen ditut elebidunen estualdiak aipatutako egoeretan. Izan ere, euskaldun izan nahi dugun elebidunok “zigorra” ziurtatuta omen daukagu. Amore emanda gaztelaniaz hasten bagara (testuinguru ba tzuek zalantzarako tarte txikia uzten baitute) gure buruarekin gaizki senti tzen gara eta, ondorioz, zigorra jasotzen dugu. Gure burua adoretu eta “uretara botata” ezezagunari euskaraz egiten badiogu aurrean daukagunaren erantzuna izan daiteke gure zigorra (aurpegiera, begirada edo gaitzespen esaldia, batzuk ez baitira mozten…). Gauzak horrela ikusita ulertu dut, bestalde, bi ezezagun ohartzen direnean euskaldunak direla sortzen diren (lekuz kanpoko?) irribarre zabalak eta gogokidetasun giroa. Argi dago, behingoagatik, zigorrari ihes egin diote… Batzuei zigor hitza gogorregia irudituko zaie egunerokotasunean gertatzen zaigun hori azaltzeko, baina gutxik ukatuko dute, gutxienez, “nekea”, “higadura emozionala” edo “motibazio-ahultzea” gertatzen zaigula. Zorionez rtenbideak ere landu ditu. Herrialde katalanetan abiatutako esperientzia honek landu beharreko hiru alderdi azpimarratu ditu. Batetik, gure pentsamoldea berrikustea komeni dela azaltzen digu, gure posiziotik eta ez besteen posiziotik berrikusi, gaztelaniaz aritzeko ikasitako beharra berraztertzeko. Bestetik, baliabide komunikatiboak menperatzea komeni zaigula esaten digu eta hitzezko ez diren aldeei garrantzia eman (tonua, abiadura, jarrera, keinuak…); izan ere, hainbat estrategia landuta, eztabaida antzuak ekidin ahalko ditugu eta egoera deserosoetatik atera gure pentsamoldea eta argudio-andana azaltzen ibili gabe eta, garran tzitsuena, emozionalki hustu gabe. Azkenik, baliabide emozionalak lantzea ere onuragarria omen dugu, asertibitatean oinarritutako hizkuntza portaerak (gure hizkuntza erabili mintzakideak errespetatuz eta gu eroso sentituz) jarrera oldarkorrak edo pasiboak baztertzen lagunduko baitigu. Portaera asertiboaren helburua da gure erabilera esparruak zabaltzea, kostu emozionala murriztuz. Alde horiek landuta, Ferran Suay eta eta Gema Sangines psikologoek proposatzen dute norbera gaztelaniara aldatzen den egoerak sailka tzea eta, aldaketen gakoak ikusitaa (aurrekoak “euskaldun itxura” izatea ala ez, bestea gaztelaniaz hastea, solaskidea ongi ez moldatzea euskaraz…), gure jokamoldea era mailakatuan eta modu kontzientean aldatzea. Testuinguruak eragina dauka, dudarik gabe, eta egoera batzuk beste batzuk baino zailagoak eginen zaizkigu. Kontua da gure erabilera esparrua zabaltzearekin batera erosoago sentitzea; hots, hasieran aipatutako “zigor” gutxiago jasotzea. TELPek ez digu ez dakigun gauza askorik esanen, baina, ziur aski, lagungarria izanen dugu burua beste modu batez antolatzeko eta hobetzeko dauzkagun aukerez ohartzeko.

Esku artean duzuen Karrika berria azken hilabeteotan Karrikiri elkartearen baitan eginiko hausnarketa bidearen emaitza da. Hainbeste urtez zuen etxeetara hilero iritsi ondoren, bazen garaia etenalditxo bat egin eta ibilitako bideari erreparatzeko, barnera begiratuz, ezinbestez, baina baita zuen iritziak jasoz ere. Eta horretan aritu gara, hausnarrean, eta aurreko hilabeteetako Karrikaren zenbaki bereziak horren isla izan dira. Baina jada prozesu hori amaitu egin da eta Karrikak bere betiko jardunari heldu nahi dio. Eta, ikus dezakezuen moduan, aurpegia itxuraldatuta iritsi zaigu, Euskal Herrira heldu berri den inauteri giroarekin bat eginik. Elkarteak berak logo berria erakutsiko du hemendik aitzina eta Karrikak ere bat egiten du aurpegi aldaketa horrekin. Eta barrenak ere zertxobait aldatuta ekartzen ditu, taldean hausnarrean aritu ondoren ateratako ideiak eta zuek etxetik helarazi dizkiguzuenak kontuan hartuta. Hertzainak talde bikainak aspaldi erran zuen moduan “ez dira betiko garai onenak”, baina hementxe egon nahi dugu, zuen ondoan, elkartean ematen diren kontu berri guztiak zuenganatuz. Horixe izan baita hasieratik gure xedea, Karrikiri elkartearen bozgorailu ttikia izatea; taldeak bideratzen dituen ekimenen berri emanez eta Iruñerrian euskaraz bizi ahal izateko aukera eskainiz. Horrela bada, Karrika itxuraldatu honetan elkartearen nondik norakoak ezagutaraziko dizkizuegu azalean bertan, eta barrenean zuetako hainbatek horrenbeste eskertu diguzuen euskarazko ekitaldien agendatxoa biltzen jarraituko dugu hilero hilero. Agenda horretako ekitaldi edo protagonistaren bat sakonean ezagutzeko parada izanen dugu atal berri bati esker eta Xabier karrikako gure dendan ditugun euskal sortzaileen eta bestelako produktuen berri ere emanen dizuegu. Horixe guztia Patxi Uharte komikilari bikainak jarritako umore apartaz lagunduta. On egin diezagula!!!

Estitxu Arozena Bertsolaria

Hizkuntzaren jolasa dugu bertsolaritza; hitzaren dantza, elearen balantza, euskararen gantza, solasaren zalantza. Hau guztia ederki aski daki Estitxu Arozena bertsolari lesakarrak. Bi aldiz jantzita baitu buruan Nafarroakoan txapela eta hamabi urte daramatzalako eskola umeei bertsoaren zirrara erakusten. Aurki hasiko delako gainera txapelketaren edizio napar berri bat, honetaz eta hartaz mintzatzeko bertaratu dugu gure karrikan, prosaren prosaz, zortzi galderek halako neurrian manaturik itaunak erantzuteko.

“Bertsolaritza beti egon da iraultzari lotuta lurra irauli gabe ez baitago uztarik”

Hastear da Nafarroako Bertsolari txapelketaren 39. karrera. Bertsolaritzaren harrobitik harri zahar eta harri berriak, emeak eta harrak, hauetariko aunitz 30 urte beherakoak…
Batzutan badirudi kasualitatez harri azpitik sortzen direla bertsolariak, baina normalean harrobian lan aunitz egin ondotik aurkitzen dira. Oraindik ere Nafarroan denaren beharrean gaude, bai adinez, bai eskualdez ere. Bittor Elizagoien hor dago, hogeita hamar txapelketatik goiti egina. Aurten, gainera, hemezortzi urte beteko dituzten bi hasiko dira. Eskualdeei dagokienean, Iruñerriko, Bidasoa inguruko, Leitzaldeko, Sakanako zein Pirineotako harrobiak behar ditugu. Zenbat eta harri kopuru handiagoa eta desberdinagoa izan, orduan eta hobeki. Zorionez, Nafarroako harrobiak harribitxiak ere eman ditu. 

Txapelketa nagusiak ere orain berriki eraman ditu lehen emakumearen buru gainera txapelaren ohorea eta itzala. Natural antzean ikusi dugu guztia, baina bertsolaritzaren ur korronteetan iraultza osoa ezkutatzen da, hala emakumeen ekarpenari dagokionean, nola kopla kantari gazteen jardunari dagokionean ere.
Bertsolaritza iraultzari lotua egon da garai desberdinetan. Iparragirre iraultzailea zen bere garairako, musikari eta bidaiari. Txirrita zer erranik ez, lanerako alferra omen, baina oraindik gaur egungo bertso eskoletan haren bertsoak eredu gisara ematen dira, errekurtso ezberdinak aztertzeko. Uztapide ezagutzeko aukera izan zutenei oraindik aurpegia aldatu egiten zaie hartaz ari direlarik. Amurizak bertsoa eskoletan ikasi zitekeenaren iraultza ekarri zuen. Egañak bertso bukaera edo baita xorta bukaerako sorpresarena gehitu zion aintzineko guztiari. Maialenena ere iraultza kualitatibo bat izan da. Puntaren puntara iristen direnak zerbait irauli dutelako heltzen dira. Lurra irauli gabe ez dago uztarik. 

Bertsolaritza hizkuntzaren, hitzaren, euskararen jolasa da. Bertsolarien ahotsa, mikrofonoak handituta, hizkuntzari fereka egiteko, bertzelako apaingarririk gabe; noiz eta teknologia berriek ikuskizunak eta taula gainekoak bertze modura apaindu eta birmoldatu dituztenean XXI. mende honetan.
Bertsoa teknologikoki biluzik dago eta agian horrek eusten dio xarmari. Dena den, teknologiak ere badu indarra. Honen adibidea, bertsoen munduak garai berrietara egokitzen jakin izan duela da. Hartara, azken Txapelketa Nagusia ordenagailu pertsonalean zuzenean jarraitu dute milaka pertsonak. Sarrera gehienak internetez erosi eta etxean inprimitu ditu bertsozaleak. 

Hitzaren biluziak non ezkutatzen du, ordea, bertsoaren indarra?
Beti erraten da euskaldunen artean hitza sakratua dela. Hor egon daiteke gako nagusia. Urteetan zehar egindako lana eta hartu diren erabakiek ere zerikusia izanen dute.

Izan ere, Euskal Herria guztira zabaltzen den elkarte baten lana dago. Euskalgintzaren eta kulturgintzaren eremuan lan egiten duten bertze elkarteen eredugarri al da Bertsozale Elkartea?
Ez dut uste hori erratea niri dagokidanik! Hori bertze elkarteek erran beharko lukete. Nik uste Bertsozale Elkarteak lana ongi egin duela, baina perfekzioa ez da existitzen, ezta bertsotan ere –kar, kar, kar-.

Zein da zure irudikoz bertsolaritzaren ekarpena hizkuntzalaritzari eta euskararen berreskurapenari dagokionez?
Urteak daramatzagu, euskara hizkuntza akademikotzat soilik duten haurrei bertsogintza programa ematen eta nik uste gure ekarpen handiena hizkuntzaren ludikotasunean dagoela. Euskararekin jolasean ongi pasaraztea lortzen baduzu, agian ez da emaitza neurgarri bat baina… aunitz egin duzula erranen nuke.
 
Hortaz, bertsolarien plazara arribatuko diren etorkizuneko bertsolariak aipatu gabe ezin utzi, bertso eskoletako irakaslea zaren aldetik gainera. Zer giro?
Urte luzeak behar dira emaitzak ikusteko. Mila haurrekin lan egin behar duzu bertsolari bat sortzeko. Zorionez emaitzak iritsi dira eta iritsiko dira. Hamabigarren ikasturtea dut lan honetan. Bertsoaren inguruko lehen pausuak nirekin eman zituzten zortzi bertsolarirekin kantatzeko ohorea izanen dut. 

Arrakastak bertsolaritzaren dir-dira amatatzeko arriskurik?
Arriskua leku guztietan egon daiteke. Baina ez dut uste juxtu arrakasta denik gure etsai handiena. Garai berriak, bizimodu berriak, hizkuntza gutxitua izateak… horiek beldur gehiago ematen didate.

Oskar Zapata Solano.
Topaguneko Nafarroako arduraduna
Sortu eta eragin!

Kaguenka! bukatu genuen 2009. urtea Topagunekook, euskalgintzako beste hainbat eragilek bezala: haserre, irainduta, nazkatuta… Hau da, toxinaz beteta. Nahikotxo hitz egin da euskarazko hedabideek merezi ez duten  tratuaz, euskaraz zein erdarazko Euskal Herri osoko hedabideetan. Hauxe da gertatu denaren gainean egin dezakegun irakurketa positibo bakarra: alde batetik, hainbat enteratu dira existitzen garela eta egituratu samar gaudela, eta bestetik Euskarabidearen sorrerarekin Nafarroako Gobernuak egin zuen distrakzio maniobra berez erori egin dela, agerian geratuz, Nafar Gobernuak daraman hizkuntza politika euskarafobiko, mendekatzaile  eta aldeanoa ezkutatzeko, Euskarabidea erabiltzea dela euren asmo bakarra, horretarako Euskarabideko  zuzendariak ipurdia agerian utzi behar badu ere.
 Bestelakoa izan zitekeen Institutua baliabidez hornitu izan balute, baina ez. Gero elkarbizitzaz hitz eginen digute. Nork eta gizartearen gutxiengo handi baten nahiak, eskubideak  eta kultura errespetatzen ez dituenak.
Gaurkoan, ordea, ez dut gehiago hedabideen gaiaz hitz eginen, mingarria den arren, ez baita kaltetua atera den sektore bakarra, ez horixe. Azken bi urteko aurrekontuek, euskararen erabilera sustatzeko ekimen guztiak kaltetzea dute helburu: hedabideak, haur eta gazteen aisialdia, kultur programazioa, entitateak euskalduntzeko programak, mintzapraktika egitasmoak, herritarren sentsibilizaziorako ekimenak, euskaltegiak, irakaskuntza… Hau da, erasoa erabatekoa da, helburu garbia duena: euskaraz bizi nahi dugunontzako esparruak irabazteko egindako lanak ahalik eta gehien trabatzea, horretan aritzen diren eragileei diru-laguntzak erabat murriztuz.
Nafarroako euskaltzaleok, gure Gobernuaren babes juridiko, politiko eta ekonomikorik gabe aurrera egin behar dugu. Gainera, kontziente gara  Gobernuak hiru plano horietan  orain ukatzen duen babesa ezinbestekoa dela, gizartearen inplikazioarekin batera, euskararen erabateko normalizazioa lortuko bada.
Egoera larria dela jakin badakigu.  Horren aurrean zer? galdetu dute hainbatek. Gure ustez, zailtasunaz zailtasun bi planotan lan egin behar dugu: alde batetik sormenetik tiraka inurrien antza auzoz auzo, herriz herri antolatu, hiztun sareak osatu, erabilerarako esparruak irabazi, diru iturri berriak bilatu…. Eta,  beste aldetik Nafarroako euskaltzaleon nahia ozenago entzun dadin ekimen bateratu eta jarraituak antolatu; horretarako Nafarroan  gero eta euskaltzale gehiago egon gaitezen diskurtso eta ekimen erakargarriak gizarteratu, politikariekin harremanak ugaritu, botere ekonomikoan ahal dela  eragin, kale agerpen indartsuak egin etab.
Lehendabiziko egitekoari, hots, auzoz auzo saretze lan horri dagokionez, inozokerietan erori gabe, zerbait aurreratua dugula esan dezakegu, ez baita alferrik urteetan euskalgintzakook langintza horretan sortutakoa: ikastolak, euskaltegiak,  hedabideak, aisialdi eta kultur programak, mintzakide, komertzio eta profesionalen gidak…
Bigarren egitekoari dagokionez, Topagunea etxeko lanak egiten ari da; izan ere, azken urte hauetan, euskararen erabileran eragitea helburuarekin sortu diren  euskara elkarte eta ia hedabide guztiak federatu baitira Topagunean. Horren ondorioz, esan dezakegu euskalgintzaren hanka bat Topagunearen inguruan egituratu dela eta horrek lagungarri izan behar lukeela Nafarroako euskalgintza egituratzen  eta batzen.
Beraz, Topagunea prest dago euskalgintza eta Nafarroako gizarte euskaltzaleekin diskurtso eta dinamikak adostu  eta elkarlanean aritzeko.

“El Drogas” -ek esana: Pentsatzeari uzteko garaia iritsiko zaigu hiltzen garenean, bitartean…